Optika është e tmerrshme: Kryeministrja italiane Giorgia Meloni ka bërë propozime për reformën kushtetuese që të kujtojnë në mënyrë të frikshme një tjetër ndryshim kushtetues të bërë një shekull më parë nga Benito Musolini.
I miratuar në nëntor 1923, ligji famëkeq Acerbo i Musolinit vendosi që partia që fitonte pjesën më të madhe të votave – edhe nëse vetëm 25 përqind – do të merrte dy të tretat e vendeve në parlament. Dhe pasi partia e tij fitoi zgjedhjet e mëvonshme – megjithëse frikësimi dhe dhuna u treguan më të rëndësishme atje sesa ngacmimi i ligjit zgjedhor – rruga drejt diktaturës u hap.
Propozimi aktual i Melonit tani i bën jehonë këtij Ligji Acerbo, pasi udhëheqësja italiane dëshiron t’i japë automatikisht partisë me përqindjen më të lartë të votave një pjesë prej 55 për qind të vendeve në parlament. Me fjalë të tjera, për sa kohë që një parti merr më shumë vota se çdo tjetër – edhe nëse do të ishte, të themi, 20 përqind e votave kombëtare – ajo do të shpërblehet me kontroll të plotë parlamentar.
Nëse kjo tingëllon e çuditshme, kjo është për shkak se është. Për shembull, nëse Polonia do të kishte përdorur këtë sistem zgjedhor në zgjedhjet e saj më të fundit, partia në largim Ligj dhe Drejtësi do të vazhdonte të kontrollonte parlamentin polak, pavarësisht se do të merrte vetëm 35 për qind të votave kombëtare kundër 52 për qind të opozitës.
Kështu, sado e çuditshme të jetë, llogaritja e Melonit nuk është e vështirë për t’u kuptuar. Partia e saj, Vëllezërit e Italisë, mund të ketë një epërsi të rehatshme në sondazhe, por është larg nga një shumicë dërrmuese.
Në thelb, ky propozim do ta trajtonte të gjithë Italinë si një zonë të vetme zgjedhore në zgjedhjet e para, me partinë që do të fitonte një shumicë relative, sado të vogël, që pretendonte kontroll të sigurt të parlamentit. Do të ishte një formë ekstreme e fituesit i merr të gjitha, me disproporcionalitet masiv të ndërtuar.
Dhe kjo nuk është e gjitha. Propozimi gjithashtu kërkon që secila parti të emërojë një kandidat për kryeministër përpara zgjedhjeve dhe kandidati i partisë fituese do të bëhet automatikisht kryeministër – i konsideruar si i zgjedhur drejtpërdrejt nga populli.
Kryeministri do të sundonte në mënyrë supreme.
Propozimi i Melonit kombinon idetë e një sistemi qeverisjeje presidenciale dhe parlamentare në një mënyrë që lejon një përqendrim masiv të pushtetit.
Në një sistem presidencial, presidenti është i fortë sepse ata zgjidhen drejtpërdrejt, duke paraqitur një kundërpeshë të fortë ndaj degës legjislative të qeverisë.
Në një sistem parlamentar, dega ekzekutive dhe legjislative janë më pak të ndara. Kreu i ekzekutivit (kryeministri ose kancelari) përfaqëson shumicën në legjislativ. Megjithatë, ato varen edhe nga kjo mazhorancë, duke siguruar një ekuilibër midis këtyre dy degëve të pushtetit.
Kështu, plani i Melonit do të kombinonte legjitimitetin dhe fuqinë e zgjedhjeve të drejtpërdrejta presidenciale (“Populli më votoi mua!”) me ndarjen e dobët të pushteteve të një sistemi parlamentar. Ajo do të shihte komandimin e saj ekzekutivin si kryeministre e zgjedhur drejtpërdrejt, si dhe parlamentin përmes përfaqësimit të tij prej 55 përqind.
Është gjithashtu shumë shqetësuese që Meloni dhe partia e saj u përpoqën ta bënin këtë me vjedhje. Njoftimi për shtyp i qeverisë që shpalli planin e quajti atë një qasje “minimaliste” – nuk është asgjë tjetër veçse.
Kur bëhet fjalë për ndryshimet kushtetuese, cilësia nuk ka asnjë lidhje me sasinë. Dhe megjithëse reforma ndryshon vetëm dy nene të kushtetutës, ajo ndryshon plotësisht marrëdhëniet e pushtetit të republikës italiane.
Pra, si e justifikon Meloni këtë plan? Argumenti i saj kryesor është se Italia ka nevojë për qeveri më të qëndrueshme – gjë që është një shqetësim legjitim. Gjatë tre dekadave të fundit, qeveritë italiane kanë zgjatur mesatarisht vetëm dy vjet.
Dhe për të qenë të drejtë, ideja e vendeve bonus për një parti fituese ka qenë pjesë e diskutimeve kushtetuese në Itali për një kohë të gjatë – nuk ishte thjesht një ide e Musolinit. Shpërblime të tilla aktualisht luajnë një rol në zgjedhjet lokale dhe rajonale.
Megjithatë, edhe nëse ky interes për stabilitetin e qeverisë është legjitim, plani i Melonit e hedh fëmijën jashtë me ujin e banjës.
Komentatorët italianë kanë bërë shumë propozime të mira se si të rregullohet sistemi për t’i bërë qeveritë më të qëndrueshme – çimentimi i një mazhorance të krijuar artificialisht të kryesuar nga një kryeministër i zgjedhur drejtpërdrejt nuk është një prej tyre. Komuniteti ligjor i Italisë është gjithashtu shumë kritik ndaj planit.
Gjithashtu nuk duhet të jetë befasi që nuk ka asnjë shembull të krahasueshëm të një sistemi të tillë. Shumë pak vende kanë bonuse të shumicës – ato që kanë, kanë bonuse shumë më të vogla – dhe asnjë vend nuk ka një kryeministër të zgjedhur drejtpërdrejt.
Ndërkohë për Bashkimin Evropian propozimi nuk mund të ishte më pak i mirëpritur. Deri më tani, qendra e djathtë e Evropës ka akomoduar Melonin, i cili nuk është anti-BE dhe mbetet mbështetës i vetëmbrojtjes së Ukrainës kundër luftës së Rusisë. Por do të ishte gabim të shikoje larg.
Blloku po paguan një çmim të madh për injorimin e zhvillimeve në Hungari në fillim të viteve 2010, kur partia në pushtet Fidesz rishikoi kushtetutën e vendit pa i pyetur as hungarezët – nuk u mbajt referendum. Partia më pas bëri ndryshime të pafundme ligjore për të çimentuar fuqinë e saj, duke përfshirë marrëveshjet elektorale për të siguruar Fidesz një shumicë prej dy të tretash në parlament.
BE-ja nuk duhet të përsërisë vetëkënaqësinë e saj. Një përqendrim i paprecedentë i pushtetit në ekzekutiv shkel parimin e demokracisë të sanksionuar në Traktatin e BE-së (neni 2, neni 10) dhe është shenjë dalluese e sistemeve autoritare. Pranimi i një sistemi të tillë në çdo vend anëtar do të krijonte një precedent të tmerrshëm, duke bërë një tallje të mëtejshme me idenë e një komuniteti të demokracive.
Evropa ka institucione të vendosura për t’u marrë me çështjet kushtetuese – konkretisht Komisioni i Venecias i Këshillit të Evropës – dhe duhet të shqyrtojë këtë ndryshim të propozuar kushtetues. Qeveria italiane gjithashtu mund të kërkojë zyrtarisht një rishikim të tillë. Nëse ky ndryshim do të kalonte pa rishikim, një tjetër konflikt i padëshirueshëm brenda BE-së mund të ishte i pashmangshëm.
Discussion about this post