/Përshtatur nga BBC/
Në janar 2015, Abdullah, mbreti 90-vjeçar i Arabisë Saudite, po vdiste në spital. Gjysmë-vëllai i tij, Salman, ishte gati të bëhej mbret – dhe djali i preferuar i Salmanit, Mohammed bin Salman, po përgatitej për pushtet.
Princi, i njohur thjesht me inicialet e tij MBS dhe atëherë vetëm 29 vjeç, kishte plane të mëdha për mbretërinë e tij, planet më të mëdha në historinë e saj; por ai kishte frikë se komplotistët brenda familjes së tij mbretërore saudite mund të lëviznin kundër tij. Kështu që, në mesnatë, një mbrëmje atë muaj, ai thirri një zyrtar të lartë të sigurisë në pallat, i vendosur për të fituar besnikërinë e tij.
Zyrtari, Saad al-Jabri, u urdhërua të linte telefonin e tij celular mbi një tavolinë jashtë. MBS bëri të njëjtën gjë. Të dy burrat ishin tani vetëm. Princi i ri ishte aq i frikësuar nga spiunët e pallatit saqë e nxori prizën nga muri, duke shkëputur telefonin e vetëm të linjës tokësore.
Sipas Jabrit, MBS më pas foli për mënyrën se si do ta zgjonte mbretërinë e tij nga gjumi i thellë, duke e lejuar të zinte vendin e duhur në skenën globale. Duke shitur një pjesë të prodhuesit shtetëror të naftës Aramco, kompania më fitimprurëse në botë, ai do të fillonte ta largonte ekonominë e tij nga varësia prej naftës. Ai do të investonte miliarda në startup-et teknologjike të Silicon Valley, duke përfshirë firmën e taksive, Uber. Më pas, duke i dhënë grave saudite lirinë për t’u bashkuar me fuqinë punëtore, ai do të krijonte gjashtë milionë vende të reja pune.
I mahnitur, Jabri e pyeti princin për shkallën e ambicies së tij. “A ke dëgjuar për Aleksandrin e Madh?” erdhi përgjigja e thjeshtë.
MBS e përfundoi aty bisedën. Një takim në mesnatë që ishte planifikuar të zgjaste gjysmë ore, kishte zgjatur tre. Jabri doli nga dhoma për të gjetur disa thirrje të humbura në celularin e tij nga kolegët e qeverisë që ishin shqetësuar për zhdukjen e tij të gjatë. Historia e ngritjes së jashtëzakonshme në pushtet të njeriut që drejton Arabinë Saudite dhe kontrolli i të cilit mbi naftën ndikon mbi të gjithë, duke filluar me mënyrën se si ai mposhti qindra rivalë për t’u bërë princ i kurorës.
Për një vit të tërë, ekipi ynë i dokumentarit ka folur si me miqtë sauditë ashtu edhe me kundërshtarët e MBS, si dhe me spiunë dhe diplomatë të lartë perëndimorë. Qeverisë saudite iu dha mundësia të përgjigjej ndaj pretendimeve të bëra në dokumentaret e BBC-së dhe në këtë artikull. Ata zgjodhën të mos e bënin këtë.
Saad al-Jabri ishte aq i lartë në aparatin e sigurisë saudite saqë ishte mik me krerët e CIA-s dhe MI6-ës. Ndërsa qeveria saudite e ka quajtur Jabri-n një ish-zyrtar të diskredituar, ai është gjithashtu disidenti saudit më i informuar që ka guxuar të flasë për mënyrën se si princi i kurorës drejton Arabinë Saudite – dhe intervista e rrallë që na ka dhënë është mahnitëse në detajet e saj.
Duke marrë akses në shumë nga ata që e njohin personalisht princin, ne hedhin dritë të re mbi ngjarjet që e kanë bërë MBS të famshëm – duke përfshirë vrasjen e gazetarit saudit Jamal Khashoggi në vitin 2018 dhe fillimin e një lufte shkatërruese në Jemen.
Me babanë e tij gjithnjë e më të dobët, MBS 38-vjeçar është tani de facto në krye të vendlindjes së Islamit dhe eksportuesit më të madh të naftës në botë. Ai ka filluar të zbatojë shumë nga planet revolucionare që përshkroi për Saad al-Jabri – ndërsa gjithashtu akuzohet për shkelje të të drejtave të njeriut, duke përfshirë shtypjen e lirisë së shprehjes, përdorimin e gjerë të dënimit me vdekje dhe burgosjen e aktivistëve për të drejtat e grave.
Një fillim i pafat
Mbreti i parë i Arabisë Saudite kishte të paktën 42 djem, duke përfshirë babain e MBS-së, Salmanin. Kurora tradicionalisht është kaluar midis këtyre djemve. Kur dy prej tyre papritur vdiqën në 2011 dhe 2012, Salman u ngrit në radhën e trashëgimisë.
Agjencitë e spiunazhit perëndimor e kanë bërë zakon të tyre të studiojnë ekuivalentin saudit të Kremlinit – për të kuptuar se kush do të jetë mbreti i ardhshëm. Në këtë fazë, MBS ishte aq i ri dhe i panjohur saqë as që ishte në radarin e tyre.
“Ai u rrit në relativitet të errët,” thotë Sir John Sawers, shefi i MI6 deri në 2014. “Ai nuk ishte i caktuar për të ardhur në pushtet.”
Princi i kurorës u rrit gjithashtu në një pallat ku sjellja e keqe kishte pak, ose aspak pasojë; dhe kjo mund të ndihmojë në shpjegimin e zakonit të tij të famshëm për të mos menduar për ndikimin e vendimeve të tij derisa t’i kishte marrë ato.
MBS arriti për herë të parë famën në Riad në adoleshencën e tij të vonë, kur ai u quajt “Abu Rasasa” ose “Babai i Plumbit”, pasi dyshohet se i dërgoi një plumb në postë një gjykatësi që e kishte kundërshtuar atë në një mosmarrëveshje pronësore.
“Ai ka pasur një lloj pamëshirshmërie,” vëren Sir John Sawers. “Atij nuk i pëlqen të kundërshtohet. Por kjo gjithashtu do të thotë se ai ka qenë në gjendje të kalojë ndryshime që asnjë lider tjetër saudit nuk ka qenë në gjendje t’i bëjë.”
Ndër ndryshimet më të mirëpritura, thotë ish-shefi i MI6, ka qenë ndërprerja e financimit saudit për xhamitë jashtë vendit dhe shkollat fetare që u bënë terren për xhihadizmin islamik – me përfitim të madh për sigurinë e Perëndimit.
Nëna e MBS-së, Fahda, është një grua beduine dhe shihet si e preferuara e katër grave të babait të tij. Diplomatët perëndimorë besojnë se mbreti ka vuajtur për shumë vite nga një formë e ngadaltë e demencës vaskulare; dhe MBS ishte djali të cilit ai iu drejtua për ndihmë.
Disa diplomatë kujtuan takimet e tyre me MBS dhe babanë e tij. Princi do të shkruante shënime në një iPad, pastaj do t’ia dërgonte ato iPad-it të babait të tij, si një mënyrë për të nxitur atë që do të thoshte më pas.
Princi ishte aq i paduruar që babai i tij të bëhej mbret sa në vitin 2014, ai thuhet se sugjeroi vrasjen e monarkut të atëhershëm – Abdullah, xhaxhai i tij – me një unazë të helmuar, të marrë nga Rusia.
“Nuk e di me siguri nëse vetëm po mburrej, por ne e morëm seriozisht”, thotë Jabri. Ish-zyrtari i lartë i sigurisë thotë se ai ka parë një video sekrete të regjistruar të mbikëqyrjes të MBS-së duke folur për idenë. “Ai u ndalua nga gjykata, nga shtrëngimi i duarve me mbretin, për një kohë të konsiderueshme”.
Në këtë rast, mbreti vdiq për shkaqe natyrore, duke lejuar vëllain e tij, Salman, të merrte fronin në vitin 2015. MBS u emërua ministër i Mbrojtjes dhe nuk humbi kohë për të shkuar në luftë.
Lufta në Jemen
Dy muaj më vonë, princi drejtoi një koalicion të Gjirit për të nisur luftën kundër lëvizjes Houthi, e cila kishte marrë nën kontroll pjesën më të madhe të Jemenit perëndimor dhe të cilën ai e shihte si një përfaqësues të rivalit rajonal të Arabisë Saudite, Iranit. Kjo shkaktoi një katastrofë humanitare, me miliona njerëz në prag të urisë.
“Nuk ishte një vendim i zgjuar,” thotë Sir John Jenkins, i cili ishte ambasador britanik pak para fillimit të luftës. “Një komandant i lartë ushtarak amerikan më tha se ata kishin marrë një njoftim 12 orë përpara fushatës, gjë që është e padëgjuar.”
Fushata ushtarake ndihmoi në shndërrimin e një princi pak të njohur në një hero kombëtar saudit. Megjithatë, ishte gjithashtu një nga gabimet e para të mëdha që edhe miqtë e tij besojnë se ka bërë.
Një model i përsëritur i sjelljes po dilte në pah: prirja e MBS-së për të braktisur sistemin tradicionalisht të ngadaltë dhe kolegial të vendimmarrjes së Arabisë Saudite, duke preferuar të veprojë në mënyrë të paparashikueshme ose me impuls; dhe refuzimi i tij për t’u nënshtruar ndaj SHBA-së, ose për t’u trajtuar si kryetar i një shteti klient prapanik.
Jabri shkon shumë më tej, duke akuzuar MBS-në për falsifikimin e nënshkrimit të babait të tij, mbretit, në një dekret mbretëror që angazhon trupat tokësore.
Jabri thotë se diskutoi luftën në Jemen në Shtëpinë e Bardhë përpara se të fillonte; dhe se Susan Rice, Këshilltarja e Sigurisë Kombëtare e Presidentit Obama, e paralajmëroi se SHBA-ja do të mbështeste vetëm një fushatë ajrore.
Megjithatë, Jabri pretendon se MBS ishte aq i vendosur për të vazhduar në Jemen sa injoroi amerikanët.
“Ne u befasuam kur pamë një dekret mbretëror që lejonte ndërhyrjet tokësore,” thotë Jabri. “Ai falsifikoi nënshkrimin e babait të tij për atë dekret mbretëror. Kapaciteti mendor i mbretit po përkeqësohej.”
Jabri thotë se burimi i tij për këtë akuzë ishte “i besueshëm, i besuar” dhe i lidhur me Ministrinë e Brendshme, ku ai ishte shef i stafit.
Jabri kujton shefin e stacionit të CIA-s në Riad duke i thënë se sa i zemëruar ishte që MBS kishte injoruar amerikanët, duke shtuar se pushtimi i Jemenit nuk duhej të kishte ndodhur kurrë.
Ish-shefi i MI6, Sir John Sawers, thotë se megjithëse nuk e di nëse MBS ka falsifikuar dokumentet, “është e qartë se kjo ishte vendimi i MBS për të ndërhyrë ushtarakisht në Jemen. Nuk ishte vendimi i babait të tij, edhe pse babai i tij u detyrua ta pranojë.”
Ne kemi zbuluar se MBS e shihte veten si një i jashtëm që nga fillimi – një i ri me shumë për të provuar dhe një refuzim për të ndjekur rregullat e askujt tjetër përveç të tijave.
Kirsten Fontenrose, e cila shërbeu në Këshillin e Sigurisë Kombëtare të Presidentit Donald Trump, thotë se kur lexoi profilin psikologjik të CIA-s për princin, ajo ndjeu se nuk po e kapte thelbin.
“Nuk kishte prototipe për ta bazuar atë,” thotë ajo. “Ai ka pasur burime të pakufizuara. Atij kurrë nuk i është thënë ‘jo’. Ai është udhëheqësi i parë i ri që reflekton një gjeneratë që, për të qenë të sinqertë, shumica prej nesh në qeveri jemi shumë të vjetër për ta kuptuar.”
Bërja e rregullave të tij
Blerja nga MBS e një pikture të famshme në vitin 2017 na tregon shumë për mënyrën se si mendon ai dhe gatishmërinë e tij për të marrë rreziqe, pa frikë nga të qenit në kundërshtim me shoqërinë fetarisht konservatore që qeveris. Dhe mbi të gjitha, i vendosur për të kapërcyer Perëndimin në shfaqje të dukshme të fuqisë.
Në vitin 2017, një princ saudit që vepronte për MBS thuhet se shpenzoi 450 milionë dollarë (350 milionë paund) për “Salvator Mundi”, e cila mbetet vepra e artit më e shtrenjtë e shitur ndonjëherë. Portreti, që besohet se është pikturuar nga Leonardo da Vinci, përshkruan Jezus Krishtin si zotin e qiellit dhe tokës, shpëtimtarin e botës. Për gati shtatë vjet, që nga ankandi, ai ka qenë plotësisht i zhdukur.
Bernard Haykel, i cili flet rregullisht me princin e kurorës dhe është Profesor i Studimeve të Lindjes së Afërt në Universitetin Princeton, thotë se pavarësisht thashethemeve që piktura ndodhet në jahtin ose pallatin e princit, ajo është në fakt në një depo në Gjenevë dhe se MBS synon ta varë atë në një muze në kryeqytetin saudit që ende nuk është ndërtuar.
“Unë dua të ndërtoj një muze shumë të madh në Riad,” citon Haykel MBS-në të ketë thënë. “Dhe dua një objekt kryesor që do të tërheqë njerëzit, ashtu si Mona Lisa.”
Në mënyrë të ngjashme, planet e tij për sporint reflektojnë dikë që është ambicioz dhe nuk ka frikë të tronditë status quo-në.
Furia e pabesueshme e Arabisë Saudite për të shpenzuar në sportin botëror të klasit të lartë – ajo është ofertuesi i vetëm për të organizuar Kupën e Botës të FIFA-s në vitin 2034 dhe ka bërë investime shumë milionëshe në zhvillimin e turneve për tenis dhe golf – është quajtur “larja e sportit”. Por ajo që kemi gjetur është një udhëheqës që kujdeset më pak për atë që mendon Perëndimi për të sesa për të treguar të kundërtën: se ai do të bëjë çfarë të dojë në emër të të bërit veten dhe Arabinë Saudite të madhe.
“MBS është i interesuar të ndërtojë fuqinë e tij si udhëheqës,” thotë Sir John Sawers, ish-Shefi i MI6, i cili e ka takuar atë. “Dhe mënyra e vetme që ai mund të bëjë këtë është duke ndërtuar fuqinë e vendit të tij. Kjo është ajo që e shtyn atë përpara.”
Karriera 40-vjeçare e Jabri-t si zyrtar saudit nuk i mbijetoi konsolidimit të pushtetit nga MBS. Shef i stafit për ish-Princin e Kurorës Muhammed bin Nayef, ai iku nga mbretëria ndërsa MBS po merrte pushtetin, pasi u paralajmërua nga një shërbim inteligjent i huaj se mund të ishte në rrezik. Por Jabri thotë se MBS i dërgoi një mesazh të papritur, duke i ofruar atij punën e tij të vjetër përsëri.
“Ishte një karrem – dhe unë nuk e kafshova,” thotë Jabri, i bindur se do të ishte torturuar, burgosur ose vrarë nëse do të ishte kthyer. Siç ndodhi, fëmijët e tij adoleshentë, Omar dhe Sarah, u arrestuan dhe më vonë u burgosën për pastrim parash dhe përpjekje për tu aratisur– akuza që ata mohojnë. Grupi i Punës i Kombeve të Bashkuara mbi Arrestimin Arbitrar ka kërkuar lirimin e tyre.
“E kishte planifikuar eliminimin tim,” thotë Jabri. “Ai nuk do të ndalet derisa të më shohë të vdekur, nuk kam dyshim për këtë.”
Zyrtarët sauditë kanë lëshuar njoftime Interpol për ekstradimin e Jabrit nga Kanadaja, pa sukses. Ata pretendojnë se ai kërkohet për korrupsion që përfshin miliarda dollarë gjatë kohës së tij në ministrinë e brendshme. Megjithatë, atij iu dha rangu i gjeneral-majorit dhe u vlerësua nga CIA dhe MI6 për ndihmën në parandalimin e sulmeve terroriste të al-Kaidës.
Vrasja e Khashoggi
Vrasja e Jamal Khashoggi në konsullatën saudite në Stamboll në vitin 2018 implikon MBS në mënyra shumë të vështira për t’u mohuar. Njësia e 15 anëtarëve ishte duke udhëtuar me pasaporta diplomatike dhe përfshinte disa nga truprojat e MBS. Trupi i Khashoggi nuk është gjetur kurrë dhe besohet se është ndarë në copa.
Profesori Haykel shkëmbeu mesazhe WhatsApp me MBS jo shumë pas vrasjes. “Po pyesja, ‘si mund të ndodhte kjo?’,” kujton Haykel. “Mendoj se ai ishte në një shok të thellë. Ai nuk e kuptoi se reagimi ndaj kësaj do të ishte kaq i thellë.”
Diplomati i vjetër amerikan Dennis Ross u takua me MBS menjëherë pas ngjarjes. “Ai tha se nuk e kishte bërë dhe se ishte një gabim kolosal,” thotë Ross. “Sigurisht që dëshiroja të besoja, sepse nuk mund të besoja që ai mund të autorizonte diçka si kjo.”
MBS gjithmonë ka mohuar komplotin, megjithatë në vitin 2019 tha se mori “përgjegjësi” sepse krimi ndodhi nën mbikëqyrjen e tij. Një raport i deklasifikuar i inteligjencës amerikane i publikuar në shkurt 2021 e shpalli atë të përfshirë në vrasjen e Khashoggi.
Pyeta ata që njohin MBS personalisht nëse ai kishte mësuar nga gabimet e tij; ose nëse, duke mbijetuar nga çështja Khashoggi, ai ishte bërë më i guximshëm.
“Ai ka nxjerrë mësime në mënyrën e vështirë”, thotë profesori Haykel, i cili shton se MBS nuk i vjen keq që rasti të përdoret si kopaçe kundër tij dhe vendit të tij, por që një vrasje si ajo e Khashoggi nuk do të ndodhte më.
Sir John Sawers pajtohet se vrasja ishte një pikë kthese. “Mendoj se ai ka mësuar disa mësime. Personaliteti, megjithatë, mbetet i njëjtë.”
Babai i tij, Mbreti Salman, tani është 88 vjeç. Kur të vdesë, MBS mund të qeverisë Arabinë Saudite për 50 vitet e ardhshme.
Megjithatë, ai kohët e fundit ka pranuar se ka frikë se do të vritet, ndoshta si pasojë e përpjekjeve të tij për të normalizuar lidhjet saudite-izraelite.
“Mendoj se ka shumë njerëz që duan ta vrasin,” thotë Profesori Haykel, “dhe ai e di këtë.”
Vigilenca e përjetshme është ajo që e mban një njeri si MBS të sigurt. Kjo ishte ajo që Saad al-Jabri vëzhgoi në fillim të ngjitjes së princit në pushtet, kur ai e hoqi kabullin e telefonit nga muri para se të fliste me të në pallatin e tij.
MBS është ende një njeri në një mision për të modernizuar vendin e tij, në mënyra që pararendësit e tij nuk do të kishin guxuar. Por ai nuk është i pari autokrat që rrezikon të jetë aq i pamëshirshëm sa askush përreth tij nuk do të guxonte ta pengonte për të mos bërë më shumë gabime.
/Gijotina.com/
Discussion about this post