Vendi është i mësuar me krizat në këto tri dekada, bizneset janë relativisht të vogla, pa struktura të komplikuara vendimmarrjeje dhe janë përshtatur shpejt. Individët e kanë gjetur gjithnjë një formë sigurimi të ardhurash, si nëpërmjet vetëpunësimit, ashtu dhe emigracionit.
Hyrjet e parave informale kanë qenë gjithashtu një burim i qëndrueshëm që ka furnizuar ekonominë.
Rritja ekonomike ka qenë gjithnjë më e lartë sesa parashikimet vitet e fundit, si pas tërmetit të 2019-s, pandemisë së 2020-2021, apo krizës së çmimeve në 2022-2023, duke befasuar institucionet ndërkombëtare dhe analistët e huaj.
Kjo tendencë ka vijuar edhe në 2024. Sipas INSTAT, për 9-mujorin 2024, Prodhimi i Brendshëm Bruto (PBB) është zgjeruar me rreth 4%, nga rreth 3.3% që ishin pritshmëritë vjetore të Fondit Monetar Ndërkombëtar (FMN) dhe Bankës Europiane për Rindërtim dhe Zhvillim (BERZH).
Ky elasticitet, nga njëra anë, e ka ndihmuar ekonominë vendase në këto vite të tranzicionit, por nga ana tjetër ka “fshehur” problemet reale strukturore të vendit. Përtej këtyre shifrave, rritja është e paqëndrueshme.
Ndërtimi dhe pasuritë e paluajtshme kanë kontribuar në gati një të tretën e zgjerimit ekonomik gjatë tre viteve të fundit.
“Shpëtimtar” i konsumit ka qenë turizmi, zhvillimi më pozitiv i viteve të fundit, që po amortizon efektin në konsum të tkurrjes së popullatës, që sipas Censit të fundit u reduktua me 400 mijë persona në një dekadë.
Dy sektorë të rëndësishëm, bujqësia dhe industria, janë me rënie, duke u lëshuar gjithnjë e më shumë terren importeve.
Rritja e pagave, e nxitur nga presioni i emigracionit dhe jo nga produktiviteti, e gjeti industrinë të papërgatitur, duke humbur me shpejtësi avantazhin kryesor të kostos së lirë që e kishte karakterizuar në këto tri dekada.
Në të njëjtën linjë, bujqësia po vuan si problemet afatgjata strukturore, që kanë sjellë mungesën e ekonomisë së shkallës, ashtu edhe pasojat e braktisjes masive të popullatës, që i është drejtuar kryesisht emigracionit.
Rritja nuk po bind më as institucionet ndërkombëtare. Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN), në raportin e fundit, paralajmëroi për sfidat që do të ketë vendi. Sipas FMN-së, pavarësisht ecurisë pozitive makroekonomike, Shqipëria përballet me sfida të rëndësishme strukturore.
PBB-ja për frymë mbetet rreth një e katërta e niveleve të SHBA-së dhe BE-15, e ndikuar nga plakja e shpejtë e popullsisë dhe niveli i lartë i emigracionit.
Banka Botërore ka ngritur shpesh shqetësimin për përmirësimin e kapitalit njerëzor, si në shfrytëzimin e atij aktual në mënyrën më të mirë të mundshme, ashtu dhe në kultivimin e tij në të ardhmen.
Modeli aktual i ekonomisë nuk duket se jep zgjidhje të qëndrueshme për këto probleme thelbësore të vendit.
Ndërsa plakja e popullsisë është një dukuri që po ndodh kudo dhe nuk zgjidhet me një të rënë të lapsit, përqendrimi te kapitali njerëzor është alternativa më e mirë për të frenuar disi tendencën e emigracionit të popullsisë, që vitet e fundit është intensifikuar te të rinjtë dhe familjet.
FMN rekomandon në raportin e fundit se zbatimi i reformave të thella, që përfshijnë përmirësimin e qeverisjes, forcimin e menaxhimit të financave publike, dhe rritjen e kapitalit njerëzor e produktivitetit, është thelbësor për të nxitur rritje afatgjatë dhe për të arritur harmonizimin ekonomik me standardet europiane.
Banka Europiane për Rindërtim dhe Zhvillim thotë se për të vazhduar rritjen ekonomike, ekonomia shqiptare ka nevojë për diversifikim dhe më shumë sofistikim, teksa rëndësia e sektorëve me vlerë të shtuar të ulët po zvogëlohet.
Përforcimi i mëtejshëm i sistemit gjyqësor, lufta kundër korrupsionit dhe avancimi i masave kundër pastrimit të parave, që do të rrisin transparencën dhe do të tërheqin investime, heqja e barrierave për rritjen e bizneseve, kalimi në prodhimin me vlerë të shtuar më të lartë, nxitja e integrimit në zinxhirët globalë të vlerës, nëpërmjet adoptimit të teknologjisë dhe inovacionit janë rekomandime të tjera të institucioneve ndërkombëtare.
Gjetja e mënyrave për të nxitur një kthim të mundshëm të emigrantëve në vend do të ishte një zgjidhje më afatshkurtër, teksa kapacitetet zhvilluese brenda vendit dhe sistemi arsimor do të duan shumë kohë të përmirësohen.
Të kthyerit potencialë kanë mjaftueshëm eksperiencë dhe kualifikimin e nevojshëm, që e kanë marrë gjatë viteve duke punuar në shtetet e Europës Perëndimore. Shteti duhet të mendojë për receta e politika nxitëse për t’i sjellë në atdhe, duke sjellë përvojën e tyre dhe investime potenciale.
Recetat janë aty, ajo që mungon është së pari pranimi i situatës reale nga qeveria shqiptare, përtej entuziazmit të shifrave makro dhe së dyti, orientimi i strategjive drejt zgjidhjes së problematikës reale që ka vendi./Monitor
Discussion about this post