Më 27 gusht, guvernatorët e bankave qendrore më të rëndësishme të planetit, si dhe studiues të ekonomisë nga universitetet më elitare, duhet të mblidheshin në simpoziumin e përvitshëm të Jackson Hole, një qytezë piktoreske në Malet Shkëmbore në shtetin e Wyoming.
Masat kufizuese të pandemisë detyruan organizatorët që edhe këtë vit simpoziumi kryesor i politikave ekonomike në botë të mbahej online.
Por vëmendja ishte më e madhe se kurrë!
Arsyeja? Mbas thuajse 13 vjetësh ku ekonomia e vendeve të zhvilluara, por edhe të pjesës tjetër të botës, dominohej nga inflacioni i ulët dhe politikat monetare tejet lehtësuese, në 2021 normat më të larta dhe në rritje të inflacionit janë rikthyer sërish. Publiku dhe tregjet prisnin të kuptonin nëse politikat monetare, më në fund, do të kthenin kah.
Çfarë ka ndodhur?
Kriza financiare e vitit 2008 ka përcaktuar zhvillimet ekonomike të mëpasshme në thuajse gjithë globin. Teksa dekada e parë e mijëvjeçarit u përcaktua nga ritme të larta zhvillimi thuajse kudo, përfshi dhe një sërë ekonomish në zhvillim si Shqipëria, kriza e 2008-ës ndryshoi gjithçka. Ritmet e rritjes u ngadalësuan ndjeshëm e vende si Greqia dhe Italia pësuan recesione të thella nga të cilat akoma nuk kanë dalë tërësisht. Rritja e ulët, ose edhe negative e ekonomive, shkaktoi një frenim të konsumit, i cili më pas u reflektua në norma të ulëta inflacioni.
Qoftë vende në zhvillim si Shqipëria, e qoftë ekonomitë e zhvilluara kaluan thuajse të gjithë dekadën e dytë të mijëvjeçarit me inflacion nën objektivin e bankave qendrore: 3% për Shqipërinë, dhe 2% për ekonomitë e zhvilluara. Bankat qendrore u përgjigjën me politika monetare tejet lehtësuese. Më e zakonshmja ndër to ishte zerimi i normës bazë që bankat qendrore aplikojnë, siç shihet në Figurat 2 dhe 3.
Prej thuajse 10 vjetësh normat e interesit kanë qenë pranë zeros në botën e zhvilluar, dhe në nivele të ulëta historikë ne vende si Shqipëria. Akoma më tej, shpërthimi i pandemisë Covid-19 në fillim të vitit 2020 dhe masat e marra për administrimin e saj, patën pasoja në ecurinë e ekonomisë, duke bërë të nevojshme që politika monetare të orientohej drejt mbështetjes së zhvillimit ekonomik dhe nxitjes së punësimit.
Bankat qendrore të ekonomive të zhvilluara filluan të përdornin edhe blerjen direkte të aseteve financiare me qëllim shtimin e likuiditetit në treg – një lëvizje që u njoh me emrin lehtësim sasior (ang: quantitative easing, që nënkupton një formë jo tradicionale të bërjes së politikës monetare nga banka qendrore, sipas së cilës banka qendrore ble në treg tituj, për të rritur ofertën monetare dhe nxitur huadhënien dhe investimin). Efekti i këtyre politikave ka qenë mjaft i debatuar. Mbase rënia ekonomike do kishte qenë dhe më e ulët pa ato. Sidoqoftë, ato në vetvete nuk arritën të sillnin inflacionin dhe konsumin në trendet e mëparshme.
Po sot?
Siç shihet qartë në Figurën 1, inflacioni ka pësuar rritje. Shtetet e Bashkuara kanë regjistruar nivelin më të lartë të inflacionit në 30 vitet e fundit, ndërsa vendet e tjera po arrijnë nivelet më të larta që nga kriza e vitit 2008. Përgjigjja ndaj këtyre zhvillimeve ishte arsyeja pse tregjet dhe studiuesit po ndiqnin me interes diskutimet në Jackson Hole.
Të gjithë bien dakord se zhvillimet ekonomike pas pandemisë janë ato që po ndikojnë në tendencat inflacioniste, për dy arsye kryesore. Nga ana e kërkesës, qytetarët e mbyllur si pasojë e masave kufizuese kanë një dëshirë të madhe për t’iu kthyer jetës së mëparshme duke rritur kështu konsumin e popullatës. Nga ana e ofertës, ky konsum i rritur nuk përballohet dot nga ana logjistike e transportit të mallrave dhe shërbimeve në botë, duke krijuar mungesë produktesh në segmente të caktuar të tregjeve. Janë pikërisht këto arsye që duket se kanë shkaktuar dhe rritjen e produkteve të disa ushqimeve bazë për konsumatorët shqiptarë, siç është rasti i bukës.
Por nëse ekonomistët bien dakord për shkaqet, përgjigjja ndaj këtyre zhvillimeve është ende e paqartë dhe ndryshon sipas vendit. Është e qartë që masat e lehtësimit sasior do fillojnë të frenohen gjatë muajve në vijim. Por nuk dihet ende nëse bankat qendrore kryesore do fillojnë të rrisin normat bazë të interesit. Sinjalet e deritanishme tregojnë se viti 2022 do të qartësojë më tej rrugën që do të marrë vendimmarrja e bankave qendrore në lidhje me normat e interesit.
Rreziqet ndaj ekonomisë shqiptare
Arsyeja kryesore pse bankat qendrore të ekonomive të zhvilluara po tregohen të kujdesshme me zvogëlimin e politikave lehtësuese është besimi se një pjesë e këtyre presioneve inflacioniste janë të përkohshme dhe kalimtare. Si rrjedhojë, ato besojnë se ekonomitë e tyre kanë aftësinë për tu përballur me një fenomen të tillë të limituar në kohë. Por Shqipëria nuk është e krahasueshme me vendet e zhvilluara në të paktën tre pika kryesore.
Së pari, pesha e ushqimit në shportën e konsumit të një vendi tipik të zhvilluar luhatet në nivelin prej 10%-15%. Në Shqipëri, ky nivel është mbi 40%. Si rrjedhojë, presionet inflacioniste, qoftë edhe të përkohshme, do dëmtonin në mënyrë jo proporcionale shtresat në nevojë në Shqipëri. Alarmi që ka shkaktuar për shumëkënd rritja e çmimit të bukës konfirmon pikërisht këtë.
Së dyti, rritja e normave të interesit nga vendet e zhvilluara do të shtynte investitorët të lëviznin kapitalet e tyre drejt këtyre të fundit, duke u larguar nga vendet në zhvillim ku normat e fitimit duhet të jenë ndjeshëm më të larta për të justifikuar riskun e shtuar me të cilën investitorët përballen. Një situatë e ngjashme në fakt ndodhi në vitet 2013-14, kur Federal Reserve filloi të kufizonte lehtësimin sasior.
Efekti i menjëhershëm ishte zhvlerësimi i një sërë monedhash të vendeve në zhvillim, duke krijuar probleme në bilancin e pagesave dhe aftësitë paguese të sektorit publik e privat. Shqipëria ka një normë të lartë të euroizimit, qoftë ne borxhin e saj publik e qoftë në kreditë private. Zhvlerësimi i lekut do krijonte probleme të menjëhershme në aftësinë paguese për aktorët e tregut, të paktën për atë pjesë kredimarrësish që të ardhurat i kanë në lekë. Megjithë përpjekjet e autoriteteve publike për të limituar efektet e euroizimit, risqet që burojnë prej tij mbeten të larta.
Së treti, rritja e normave të interesit në tregun lokal do përbënte kthesën nga një tendencë 10-vjeçare ku normat kanë pësuar vetëm ulje. Përfituesi kryesor i normave të ulëta ka qenë sektori publik që ka rritur huamarrjen, pasi normat e ulëta i lejojnë përballimin e një borxhi publik edhe më të lartë. Gjatë dy viteve të fundit, është vënë re edhe një rigjallërim i kreditimit ndaj sektorit privat, me fokus si përherë në sektorin e ndërtimit. Një pjesë e kredive, qoftë për ndërtim e qoftë për blerje banesash, kanë si normë interesi një përqindje shtesë mbi normat EURIBOR.
Një rritje e normave të interesit në tregun lokal do krijonte probleme për këto dy sektorë. Financat publike do e kishin më të vështirë përballimin e kostos së borxhit publik, sot mbi 80% e PBB, nëse normat do pësonin rritje. Por edhe investitorët privat do hasnin probleme të ngjashme në projektet e tyre.
* * *
Gjasat që bota të përballet me presione të ndjeshme dhe të vazhdueshme inflacioniste janë të ulëta. Tejkalimi i problemeve të shkaktuara nga pandemia do të sjellë zvogëlimin e presioneve të momentit. Por, është po aq e vërtetë që periudha thuajse 10-vjecare me inflacion kaq të ulët është një moment i rrallë në historinë ekonomike të të paktën 200 viteve të fundit. Gjasat që ajo të vazhdojë gjatë janë po aq të ulëta.
Herët a vonë, megjithëse askush nuk di të thotë ekzaktësisht kur, inflacioni do rikthehet në nivelet e planifikuara nga bankat qendrore. Së bashku me të, edhe politika monetare dhe normat e interesit do kthehen në mesataret e tyre historike. Agjentët e tregjeve duhet të përgatiten për efektet që kjo do ketë./Monitor
