E keni pyetur ndonjëherë veten pse nuk mund të flini gjatë në mëngjes? Ekspertët zbulojnë arsyen e vërtetë pse kjo ndodh teksa plakemi.
Ka shumë shaka që përqendrohen rreth zgjimit të të rriturve para se të lindë dielli dhe akoma më shumë për zakonet e adoleshentëve për të fjetur deri vonë. Rezulton se ka një të vërtetë rreth kësaj: koha që trupi ynë shkon natyrshëm për të fjetur dhe zgjohet nuk është vetëm pjesë e gjenetikës sonë, por edhe pjesë e procesit natyror të plakjes.
Ndërsa plakemi, trupi ynë ndryshon si nga brenda ashtu edhe nga jashtë, gjë që është një faktor kryesor prapa ndryshimeve të gjumit që vijnë më vonë në jetë. “Ashtu si shumica e gjërave që ndryshojnë me moshën, nuk ka vetëm një arsye, dhe ato janë të gjitha të ndërlidhura,” tha Cindy Lustig, një profesore e psikologjisë në Universitetin e Miçiganit.
Ne i kërkuam Lustig dhe ekspertëve të tjerë të zbërthenin arsyet kryesore pse ndodh kjo dhe çfarë mund të bëni për ta shtyrë atë nëse dëshironi vetëm ato pak orë shtesë gjumi.
Kohët e hershme të zgjimit janë pjesë e procesit natyror të plakjes.
Ashtu si aspektet e tjera të shëndetit tonë fizik dhe mendor, truri bëhet më pak i përgjegjshëm ndërsa plakemi.
“Lidhja e trurit ka të ngjarë të mos ndjejë … dhe t’i përgjigjet inputeve ashtu siç duhet, sepse është një tru i plakur,” tha Dr. Sairam Parthasarathy, drejtor i Qendrës për Gjumin dhe Shkencat në Universitetin e Arizona në Shkencat Shëndetësore. Këto të dhëna përfshijnë perëndimin e diellit, rrezet e diellit, vaktet, shenjat sociale dhe aktivitetin fizik që ndihmojnë në përcaktimin se ku jemi brenda një dite.
Këta janë të gjitha ato që ne i quajmë dhënës të kohës, ose i japin kohë trurit. Me fjalë të tjera, ato ndihmojnë trurin të kuptojë se ku është në ciklin cirkadian 24-orësh.
Pra, për një person më të ri, koha e darkës mund ta ndihmojë trurin të kuptojë se koha e gjumit është pas disa orësh; për dikë më të vjetër, kjo lidhje mund të mos ndodhë.
Nervat që supozohet t’i japin trurit sinjale të kohës kanë pësuar të njëjtën sasi ezaurimi si truri, tha Parthasarathy. Kjo paaftësi për të ndjerë shenjat e kohës është pjesë e arsyes pse njerëzit e moshuar priren të lodhen para fëmijëve ose nipërve të tyre. Dhe, si rezultat, zgjoheni plotësisht të pushuar dhe më herët se pjesa tjetër e botës.
Drita që marrin sytë tanë është gjithashtu pjesë e saj.
“Është interesante, një nga arsyet duket të jetë se ndryshimet e shikimit që vijnë me moshën reduktojnë intensitetin e shkallës së stimulimit të dritës që merr truri ynë, i cili luan një rol të rëndësishëm në ‘vendosjen’ e orës sonë cirkadiane dhe mbajtjen e saj aktive”, tha Lustig.
Parthasarathy shpjegoi se kjo është veçanërisht e vërtetë për njerëzit me katarakt, një gjendje e zakonshme e syve që prek më shumë se 50% të amerikanëve të moshës 80 vjeç e lart, sipas Institutit Kombëtar të Shëndetit. Kataraktet shkaktojnë shikim të paqartë, vizion të dyfishtë dhe probleme të përgjithshme në shikim. Parthasarathy vijon:
Nëse ka katarakte, drita e mbrëmjes nuk hyn aq shumë në sy, kështu që, sipas trurit, perëndimi i diellit është më herët se kur perëndon.
Pse ka rëndësi kjo? Meqenëse ka më pak dritë që hyn në sy për shkak të problemeve të shikimit që shkaktojnë kataraktet, trupi fillon të çlirojë melatoninën (hormonin e gjumit) më herët se sa duhet. Për të rinjtë, melatonina “fillon të rritet pas perëndimit të diellit“, tha Parthasarathy, kjo është arsyeja pse në përgjithësi ndiheni të lodhur disa orë pas kësaj. Për njerëzit me katarakte, truri i të cilëve mendon se perëndimi i diellit ishte më i hershëm, perceptimi i tyre është më i hershëm, gjë që i bën ata të lodhen më shpejt në mbrëmje. Dhe të shkosh në shtrat më shpejt do të thotë të zgjohesh më herët. Lustig shton:
Ka disa prova që operacioni për heqjen e kataraktit mund të ndihmojë në përmirësimin e cilësisë dhe kohëzgjatjes së gjumit duke i ndihmuar ato shenja të lehta të kalojnë.
Nëse kjo ndodh me ju, ka disa hapa që mund të ndërmerrni për të fjetur më mirë.
Sipas Parthasarathy, nëse luftoni me këtë çështje, duhet të injoroni këshillat për të hequr sytë nga ekranet dhe në vend të kësaj të ekspozoni veten në dritë të ndritshme në mbrëmjen e vonë. Kjo mund të nënkuptojë të dilni për një shëtitje jashtë para se të perëndojë dielli, të lexoni një libër në një iPad të ndritshëm, të merrni drita artificiale për shtëpinë tuaj ose të shikoni TV në një ekran të ndritshëm.
Këto drita të ndritshme do t’i tregojnë trurit se dielli nuk ka perënduar ende, gjë që do të mbajë prodhimin e melatoninës, tha ai. Për ta ndihmuar veten të qëndroni zgjuar pak më vonë (dhe si rezultat të flini pak më vonë), Parthasarathy tha që duhet t’i provoni këto gjëra 30 deri në 60 minuta para perëndimit të diellit, të cilat do të ndryshojnë në varësi të kohës së vitit dhe vendit ku jetoni në SHBA.
Sasia e saktë e kohës që duhet ta ekspozoni veten ndaj dritës së shndritshme ndryshon dhe mund të kërkojë pak prova dhe gabime, por ai tha që duhet të synoni për rreth dy orë ekspozim – dhe sigurisht që duhet ta mbani dritën ndezur pas perëndimit të diellit.
Lustig shtoi se ju duhet të shmangni alkoolin para gjumit – “ndërsa një gotë alkool në mbrëmje mund t’ju bëjë të përgjumur, në fakt prish cilësinë e gjumit tuaj.” Përveç kësaj, ajo tha se stërvitja mund t’ju ndihmojë të bëni gjumë më të mirë dhe dielli i mëngjesit mund të ndihmojë orën tuaj cirkadiane të ndjekë lindjen e diellit dhe të vendosë sinjalet.
Në përgjithësi, ndryshimet në modelet e gjumit janë pjesë e jetës. Ndërsa disa nga këta faktorë janë jashtë kontrollit tuaj, ju gjithashtu mund t’i kundërshtoni me zakone të shëndetshme, në mënyrë që të pushoni sa më mirë. /Top Albania Radio/
Discussion about this post