Potenciali natyror i Shqipërisë, me gjeografi të pasur dhe klimë të mrekullueshme mesdhetare, i kombinuar me rritje ekonomike mbi mesataren e dekadës, duket se është i pamjaftueshëm për të frenuar rrjedhën e emigracionit në vend, në të gjitha nivelet, përfshirë edhe mjekët.
Plakja e popullsisë në Europë vit pas viti po shton presionin për rritje të kërkesës për fuqi punëtore në fushën e mjekësisë dhe nga ana tjetër, financimet e ulëta për shëndetësinë në vendin tonë po bëhen shkak për të mbajtur në nivele të larta emigrimin e mjekëve në periudhën në vijim.
Një studim i Qendrës për Studime Ekonomike dhe Sociale, i udhëhequr nga profesorët Ilir Gëdeshi dhe Russell King, zbuloi se më shumë se gjysma e mjekëve të moshës 24-40 vjeç dëshirojnë të largohen, ndërsa në të gjitha moshat, 4 në 10 mjekë kanë plan të largohen nga vendi.
Studimi, i shoqëruar me anketa dhe intervista që vazhduan për disa vite deri në 2024, zbuloi se trendi i largimit të mjekëve do të rritet në vitet në vijim, si pasojë e dëshirës së lartë për emigrim në moshat e reja të trupës mjekësore.
Ekspertët pohojnë se stoku i mjekëve shqiptarë në botë deri më tani ka arritur në rreth 2500, ku gati gjysma janë larguar gjatë dekadës së fundit, ndërkohë që parashikohet që të largohen së paku edhe 930 mjekë në vitet në vijim.
Nga intervistat me 729 mjekë, arsyet kryesore për të emigruar janë pagat e ulëta në Shqipëri, kushtet e këqija të punës dhe mungesa e perspektivës për karrierë në Shqipëri, mundësitë për specializim dhe trajnim të mëtejshëm jashtë vendit dhe ndjenja e përgjithshme se në të gjitha aspektet e jetës “nuk ka të ardhme në Shqipëri”.
Për sa i përket destinacionit të dëshiruar, vendet kryesore, sipas preferencës, janë Gjermania, SHBA, Britania e Madhe dhe Italia.
40% e mjekëve dëshirojnë të largohen
Të dhënat e sondazhit me 729 mjekë tregojnë se rreth 40% e tyre duan të emigrojnë. Rreth 53% e mjekëve të moshës 24–40 vjeç synojnë të emigrojnë. Pas moshës 40 vjeç, dëshira për t’u larguar ulet.
Autorët pohojnë se këto rezultate, krahasuar me të dhënat e sondazhit të vitit 2018, tregojnë një nivel më të lartë gatishmërie për të larguar nga vendi.
Të dhënat për migrimin potencial janë pjesërisht tregues të tendencave aktuale të migracionit në të ardhmen, pasi jo gjithnjë ata që dëshirojnë të largohen emigrojnë. Dëshira për të migruar pasqyron në mënyrë realiste “pakënaqësinë” nga kushtet e përgjithshme të jetës në vendin tonë.
Për të kaluar nga migrimi i synuar në lëvizje reale, duhet të plotësohen disa kushte, duke përfshirë përgatitjen reale për të migruar dhe aftësinë për të transformuar dëshirën në realitet.
Në rastin e mjekëve, këto parakushte përfshijnë informacionin e duhur për vendin e destinacionit, mundësitë profesionale, posedimin e dokumenteve të nevojshme (vizë, leje pune, diploma mjekësore të njohura në vendin e destinacionit etj.), njohjen e gjuhës dhe afate të qarta për emigracionin. Pa këto parakushte, është sfiduese për mjekët të realizojnë qëllimin për të emigruar.
24% e mjekëve ikin brenda tre viteve
Anketa zbuloi se rreth 24% e mjekëve të intervistuar (729) pohuan se do të emigronin brenda tre viteve. Studimi zbuloi se rreth 40% e mjekëve të rinj llogarisin të ikin brenda këtij harku kohor.
Një qasje tjetër për matjen e gjasave reale të migrimit merr në konsideratë një sërë faktorësh të përmendur tashmë, si aftësia për të marrë një vizë dhe një kontratë pune në vendin e dëshiruar, aftësia në gjuhën e atij vendi, marrja e informacionit të përgjithshëm për vendin dhe pasja e një rrjeti të afërmish ose miqsh në vendin pritës.
Bazuar në rezultatet e sondazhit, rreth 930 mjekë do të emigronin gjatë viteve të ardhshme, që përfaqëson 17% të totalit të “stokut”, me një peshë të madhe te largimi i mjekëve më të rinj.
Autorët vënë në dukje se ky vlerësim duhet të interpretohet me kujdes, pasi, ndër të tjera, varet nga evolucioni i kushteve socio-ekonomike në Shqipëri, veçanërisht në sektorin e shëndetësisë, dhe nga hapjet e rekrutimit në një gamë të gjerë vendesh të BE-së dhe OECD-së.
Kastrioti, një mjek i moshës së mesme i njohur në Tiranë, përshkruan se si është i ndarë mes përgjegjësive familjare në Shqipëri dhe perspektivës më të mirë të punës dhe pagës më të lartë jashtë vendit.
“Përpara se të futem në specializimin tim, kam krijuar një reputacion të mirë dhe kam një pagë të mirë këtu në Shqipëri në krahasim me mjekët e tjerë. Por nëse kushtet do të ishin të përshtatshme, do të mendoja të emigroja.
Nga ana tjetër, me kalimin e moshës, familja bëhet më e rëndësishme”.
Për shumë mjekë shqiptarë, veçanërisht ata në moshë të mesme, emigrimi shihet disi si një “plan B”, një opsion që mund të kthehet shpejt në “plan A” nëse ndryshojnë kushtet personale, familjare apo socio-ekonomike.
“Jam në mesin e të 50-ave dhe para dy vitesh kam kaluar provimin e njohjes së gjuhës gjermane dhe më janë njohur kualifikimet e mjekësisë shqiptare në Gjermani. Pse? Të kemi në dispozicion një plan rezervë nëse gjërat marrin kthesën për keq në Shqipëri”, thotë Arbeni, mjek në Tiranë.
Duke kaluar në skajin tjetër të spektrit të moshës, pohimi i Mirlindit, një mjek i ri i kthyer së fundmi në Shqipëri pasi kreu specializimin në një vend të BE-së, diskuton sfidat e rivendosjes në Shqipëri dhe si rrjedhim vendimin për largim.
“Fillimisht doja të kthehesha në Shqipëri pasi u diplomova në specializimin jashtë vendit.
Por tani, edhe pas specializimit, e kam shumë të vështirë rikthimin. Është e vështirë të lundrosh në sistemin shqiptar. Një pjesë e arsyes është korrupsioni. Duhet të sakrifikosh parimet e tua për të përparuar dhe unë nuk dua ta filloj karrierën time në këtë mënyrë”, – thotë ai.
Të rinjtë, largim në masë
Gëdeshi dhe King kanë evidentuar se synimet për emigrim janë dukshëm më të larta te mjekët më të rinj të moshës 24-40 vjeç, 53% e të cilëve synojnë të largohen nga Shqipëria.
Një analizë më e hollësishme e të dhënave të anketës tregon se synimi për t’u larguar arrin në mbi 80% të të anketuarve të grupmoshës 20-30 vjeç.
Dëshira për largim mbetet mbi 50% për grupin 30-40 vjeç. Shifra qëndron në 36,2% për ata të moshës 41–50 vjeç, 23,8% për ata të moshës 51–60 vjeç dhe më pak se 3% për ata pak të anketuar të moshës 61 vjeç e lart.
Studime të tjera të mëparshme kanë evidentuar se ikja e trurit në Shqipëri është veçanërisht e përqendruar në moshat e reja, kryesisht në 20-30 vjeç, që përkon me kohën e përfundimit të studimeve universitare.
Kulmi i dëshirës për emigrimin e mjekëve 20-30 vjeç reflekton dy rrethana: së pari, periudha më e gjatë e trajnimit për studentët e mjekësisë, të cilët mbarojnë studimet në mesin e të 20-ave; dhe, së dyti, koha shtesë që u duhet mjekëve të sapodiplomuar për t’u përgatitur për migrim dhe punë jashtë vendit. Siç tha Majlinda, një mjeke e re:
“Ne i mbaruam studimet në vitin 2022, por duhej të prisnim vitin e ardhshëm për të marrë licencat mjekësore. Mësimi i gjermanishtes në nivelet e aftësisë B2 dhe C1 kërkon gjithashtu kohë. Për më tepër, kërkon kohë për të gjetur një pozicion në vendin pritës për specializimin e dëshiruar”.
Historikisht, emigrimi shqiptar ka qenë i udhëhequr nga meshkujt, me gratë që kanë migruar më vonë përmes bashkimit familjar, ose martesës, një prirje e lidhur me strukturën patriarkale të shoqërisë shqiptare.
Por synimet e emigrimit të mjekëve shqiptarë tregojnë barazi gjinore, që përputhet me të dhënat e anketës mbi “stokun” e mjekëve shqiptarë që tashmë punojnë jashtë vendit.
Kjo zhvendosje reflekton një nivel më të lartë emancipimi, pavarësie dhe iniciative midis grave me arsim të lartë, si dhe pjesëmarrjen në rritje të grave të reja në arsimin e lartë, përfshirë mjekësinë, vitet e fundit.
Anketa vërejti se ka një prirje më të lartë për emigrim të mjekëve me përgatitje më të lartë arsimore. Shumica e mjekëve që punojnë aktualisht në Shqipëri janë trajnuar në vend, por disa kanë pasur mundësinë të specializohen jashtë vendit dhe janë kthyer.
Në Shqipëri, diplomat në degën e mjekësisë ofrohen në dy universitete: në Universitetin e Mjekësisë së Tiranës dhe në Universitetin (privat) të Zojës së Këshillit të Mirë, i cili sponsorizohet nga Kisha Katolike dhe ofron kurset e tij në gjuhën italiane.
Sipas të dhënave që Ministria e Arsimit dhe Sportit raporton, 3,488 studentë shqiptarë janë diplomuar në mjekësi ndërmjet 2012-2021.
Ata nga Universiteti publik i Mjekësisë në Tiranë kanë diplomë që njihet vetëm në Shqipëri, ndërsa të diplomuarit nga Universiteti Katolik marrin një diplomë të dyfishtë të vlefshme si në Shqipëri ashtu edhe në vendet europiane.
Disa nga të anketuarit kishin studiuar mjekësi në vende të tjera europiane, veçanërisht në Itali. Ky trend për të studiuar jashtë vendit është rritur ndjeshëm kohët e fundit.
Nga rezultatet e anketës, mund të vërehen disa korrelacione midis profilit arsimor të studentëve dhe synimeve të emigrimit. Së pari, të gjithë ata që morën diplomën jashtë, synonin të emigronin; prandaj, kthimi i tyre në Shqipëri ishte vetëm i përkohshëm.
Synimet për emigracion ishin gjithashtu të larta (80%) në mesin e atyre me diploma nga Zoja e Këshillit të Mirë, pasi këto diploma njihen në të gjithë Europën.
Së treti, ata që kanë kualifikime më të specializuara mjekësore, përfshirë nivelin pasuniversitar, duan të shkojnë në vende ku kualifikimet e tyre të specializuara vlerësohen më shumë për sa u përket mundësive të punësimit dhe pagave.
Artani, i cili u diplomua për mjekësi në Rumani, kujton: “Nga miqtë në kursin tim në Rumani, shumë shkuan direkt në Gjermani ose u kthyen në Shqipëri vetëm për një periudhë tranzicioni. Diploma jonë njihet në Gjermani, na duhet vetëm të kalojmë testin e gjuhës së specializuar. Shumë pak nga miqtë e mi punojnë tani në Shqipëri”.
Majlinda komenton gjithashtu mundësitë e kufizuara për ekspertizën profesionale në Shqipëri:
“Nuk kam asgjë që mund të fitoj këtu. Shumë nga mjekët me përvojë kanë arritur një nivel të caktuar njohurish, një fazë të caktuar në karrierën e tyre dhe nuk kanë interes për të avancuar më tej. Por mjekësia po evoluon vazhdimisht dhe unë dua të rritem profesionalisht”.
Shërbimet shëndetësore në rrezik
Gjatë dekadës së fundit, Shqipëria ka përjetuar një intensitet të lartë të emigrimit të mjekëve, duke u renditur në një nga normat më të larta të ikjes së trurit mjekësor në Europë, në raport me madhësinë e vendit, theksojnë profesorët Gëdeshi dhe King.
Pavarësisht se largimi i mjekëve ka qenë një temë e nxehtë në opinionin publik dhe mediatik, fenomeni i emigrimit të mjekëve shqiptarë nuk është hulumtuar plotësisht, pasi ende nuk ka një shifër të saktë se sa mjekë janë larguar.
Organizata për Bashkëpunim dhe Zhvillim Ekonomik (OECD), që gjurmon numrin e mjekëve në vendet anëtare, raportoi se numri i mjekëve shqiptarë jashtë vendit ishte 1149 në vitin 2021.
Ky numër ishte i barabartë me rreth një të pestën e mjekëve që ushtronin profesionin në Shqipëri në atë kohë. Kjo shifër ka të ngjarë të jetë një nënvlerësim, referon studimi.
Sipas Urdhrit të Mjekëve Shqiptarë, 1459 mjekë morën “certifikatën e sjelljes së mirë” para emigrimit gjatë dekadës 2014–23, një dalje mesatare prej 146 mjekësh në vit (duke supozuar se të gjithë mbajtësit e certifikatës në fakt u larguan nga vendi).
Së dyti, të dhënat e shteteve mbajtëse tregojnë se në vitin 2022, Gjermania kishte 1081 mjekë nga Shqipëria, Zvicra 42, Britania e Madhe 32 dhe Austria 25.
Nga ana tjetër, statistikat rreth emigrimit të mjekëve janë pak më të rëndësishme se për profesionet e tjera, pasi roli i tyre profesional është ruajtja dhe përmirësimi i jetës njerëzore. Humbja e tyre nga emigracioni kërcënon shëndetin e kombit.
Edhe pa emigracion, Shqipëria ka një sistem shëndetësor të pazhvilluar sipas standardeve europiane. Sipas të dhënave të Organizatës Botërore të Shëndetësisë, Shqipëria ndau vetëm 3.2% të PBB-së së saj për shëndetin publik në vitin 2020, më pak se çdo vend tjetër europian, përfshirë fqinjët e saj në Ballkanin Perëndimor.
Për krahasim, mesatarja në të gjithë BE-në ishte 8.1%, e llogaritur kundrejt niveleve shumë më të larta të PBB-së. Edhe në vitet jopandemike Shqipëria ofron fondet më të ulëta publike në raport me PBB në Rajon dhe më gjerë.
Emigrimi i lartë i mjekëve dhe investimet e ulëta në shkollimin e tyre reflektohet në densitetin e mjekëve në Shqipëri, i cili sërish është më i ulëti në Europë. Në vitin 1990, në prag të tranzicionit post-socialist, Shqipëria kishte 4516 mjekë, ose 13.7 mjekë për 10.000 banorë.
Për shkak të përshpejtimit të humbjes së mjekëve nga emigracioni, këto shifra kishin rënë në 3,656 dhe 11,7 në 2002 dhe në 12,0 deri në vitin 2016 (rritja e lehtë nga 11.7 në 12.0 ishte për shkak të rënies së popullsisë nga emigrimi në shkallë të gjerë).
Një rritje ka ndodhur kohët të fundit, për shkak të zgjerimit të studentëve në shkollat mjekësore ose 18.8 mjekë për 10,000 banorë më 2023.
Pavarësisht këtij ndryshimi të fundit, Shqipëria ka ende densitetin më të ulët të mjekëve në Europë dhe më të ulët se fqinjët e saj të Ballkanit Perëndimor. Shifrat krahasuese për vitin 2020 janë BE, 37,4 mjekë për 10,000 njerëz, Gjermania 45,2, Maqedonia e Veriut, 29,6, Mali i Zi, 27,4 dhe Serbia, 27,0.
Largimi i mjekëve, mbi 4 milionë euro humbje në vit
Gjithashtu largimi i mjekëve është një kosto financiare e lartë për vendin, pasi mjekët shkollohen me fonde publike dhe më pas ata shërbejnë në vendet të tjera duke fshirë pothuajse të gjitha investimet e shoqërisë ndaj tyre
Fondacioni Westminster për Demokraci vlerësoi se në vitin 2018, emigracioni i një individi që ka përfunduar arsimin e mesëm në Shqipëri ishte 9,267 euro dhe, për dikë me diplomë universitare, 18,283 euro.
Një diplomë mjekësore gjashtëvjeçare përfaqëson një investim financiar shumë më të madh dhe rrjedhimisht humbje në rastin e emigrimit. Sipas Universitetit të Mjekësisë në Tiranë, kostoja vjetore e trajnimit të një studenti është 6700 euro, ose rreth 40,000 euro për kursin e plotë të studimit.
Si rrjedhojë, Shqipëria humbet çdo vit së paku 4 milionë euro dhe gjatë dhjetëvjeçarit të fundit, humbjet kapin vlerën e 45 milionë eurove./Monitor
Discussion about this post