Tiranë një parajsë e mafies për pastrimin e parave. Konstatimi bëhet nga gjigandi mediatik ndërkombëtar Bloomberg, në një artikull të gjatë shkruar për zhvillimin e kryeqytetit shqiptar.
“Duke pasur parasysh ekonominë e dobët të vendit, ka edhe shqetësime se nga vijnë paratë për këto zhvillime. Sipas një numri ekspertësh, vendi është bërë një vend i preferuar për kriminelët ndërkombëtarë për të pastruar paratë e tyre”, thekson ndër të tjera artikulli.
Shkrimi i plotë:
Gjatë dekadës së ardhshme, Tirana është gati për një ndryshim dramatik. Në qendër të kryeqytetit shqiptar, ndërtesat moderne të larta po zënë vendin e përzierjes aktuale të ndërtesave të ndërtuara joformale dhe historike, sipas një plani të quajtur Tirana 2030. Qeveria thotë se qëllimi i saj është të ndalojë shtrirjen urbane duke përqendruar ndërtimet në bërthamën e qytetit, dhe për ta kthyer Tiranën në një qytet më të gjelbër me korsi biçikletash, më shumë automjete elektrike dhe zona të pyllëzuara që rrethojnë qendrën.
Shqipëria mbetet një nga vendet më të varfra të Evropës, me një GDP për frymë që është rreth 30% e mesatares së Bashkimit Evropian. Dhe sipas kryebashkiakut, rinisja dramatike nevojitet për ta kthyer kryeqytetin e gjallë, por kaotik të Shqipërisë në një metropol modern evropian.
“Tirana është një qytet që rritet me rreth 30 mijë banorë në vit, [pra pyetja është se si të planifikohet kjo rritje në mënyrë të qëndrueshme”, thotë kryebashkiaku Erion Veliaj, anëtar i Partisë Socialiste në pushtet. “Mendoj se kemi thyer mitin se vetëm qytetet e pasura mund ta bëjnë këtë”.
Por me rrokaqiejt që rriten si kërpudha në të gjithë qytetin dhe disa ndërtesa historike kryesore tashmë të shkatërruara, kritikët e planit shqetësohen se qyteti i tyre po u shitet zhvilluesve me pak konsultime publike, në një proces që mund të lërë në hije shtëpinë e tyre të ndryshuar. Arkitektët, akademikët dhe aktivistët thonë se prishja po çon në një humbje të historisë, duke rritur çmimet e banesave – dhe ndoshta edhe duke funksionuar si një operacion pastrimi parash për krimin e organizuar.
“Kur shikon planet, sheh që i gjithë qyteti është në zhvillim”, thotë Doriana Musai, një arkitekte që mori pjesë në protesta.
Historia e pasur e Shqipërisë shfaqet plotësisht në qendër të qytetit të Tiranës. Sheshi Skënderbej, sheshi i madh në zemër të tij, u bë qendra e caktuar e qytetit pas çlirimit nga Perandoria Osmane në fillim të viteve 1900. I projektuar gjatë pushtimit italian, ai përmban ndërtesa moderne italiane të viteve 1930 dhe arkitekturë të stilit sovjetik nga periudha e mëvonshme socialiste. Më larg, rrugët e gjera shfaqin një përzierje eklektike të banesave të epokës italiane dhe blloqeve të mëvonshme apartamentesh – shumë prej tyre të rimodeluara rrënjësisht nga banorët e tyre që nga rënia e komunizmit në fillim të viteve 1990. Rrugët më të vogla të ngjashme me fshatrat kryqëzohen, duke krijuar një lara-lara urbane të rastësishme, por të gjallë.
Sheshi Skënderbej është tashmë në qendër të ndryshimeve të qytetit. Më parë një nga rrethrrotullimet më të frekuentuara të qytetit, ai është pedonalizuar, duke krijuar një hapësirë publike shumë të nevojshme. Por ka edhe disa shtesa më të diskutueshme: Të paktën katër qiellgërvishtës të lartë, në gjendje të ndryshme ndërtimi, janë shfaqur gjatë dy viteve të fundit. Ajo që mungon është gjithashtu e dukshme. Në jug të këtij grupi, ka një vrimë ku dikur qëndronte një pikë referimi. Teatri Kombëtar i Shqipërisë, i ndërtuar në vitin 1938 dhe i konsideruar si një shembull i jashtëzakonshëm i futurizmit italian, u shkatërrua në maj 2020 pas një pushtimi dyvjeçar nga aktivistët, për t’i hapur rrugë një teatri më të ri dhe më të madh. Kur prishja u bë natën vonë, pa paralajmërim, shumë aktivistë ishin ende brenda. Pas protestave, firma e arkitekturës Bjarke Ingels Group u raportua se ishte tërhequr nga projekti, duke e ndërprerë punën dhe duke e lënë vendin të papërdorur dhe të bllokuar nga gardhe të përkohshme, me një mini-faltore të mbushur me qirinj në teatrin e vjetër. Ingels nuk iu përgjigj kërkesës së CityLab për koment.
“Gjithçka është në rrezik… kujtesa jonë kolektive, vendet tona të trashëgimisë,” tha Musai, i cili protestoi në teatër. “Qyteti i ri po fshin gjithçka dhe ne nuk mund ta lejojmë këtë, sepse do të humbasim lidhjen me të kaluarën tonë.”
Planet për rinovimin e qendrës së qytetit u zbuluan për herë të parë në vitin 2016 me emrin Tirana 2030. Joni Baboci, këshilltar i kryetarit të bashkisë për planifikimin dhe arkitekturën, thotë se qëllimi ishte “riimagjinimi i Tiranës territoriale”. Që prej rënies së regjimit të mëparshëm komunist në fillim të viteve 1990, mijëra njerëz u shpërngulën nga zonat rurale në kryeqytet në kërkim të punës, duke ndërtuar vendbanime në ish-tokë bujqësore në pronësi të shtetit. Baboci argumenton se, megjithëse kjo i dha qytetit mjaft karakter, ajo rezultoi në mungesë të hapësirës publike dhe pa harmoni arkitekturore.
“Ne donim të krijonim një qendër urbane të vogël, shumë të dendur dhe të ruanim sa më shumë territorin periferik dhe rural”, shpjegon ai. “Pra, plani pothuajse ndalon zhvillimin për arsye banimi jashtë unazës dhe i nxit njerëzit të ndërtojnë në qendër.”
Arkitekti italian Stefano Boeri projektoi një pyll orbital për të mbyllur këtë qendër dhe ndihmoi në hartimin e një plani qyteti që do të siguronte më shumë gjelbërim dhe hapësirë publike. Janë futur korsitë e biçikletave, si dhe stimuj për taksistët që të kalojnë në makina elektrike. Zhvillimi i rastësishëm i Tiranës ka bërë që objektet si këndet e lojërave dhe parqet të kenë qenë të pakta. Por kritikët thonë se zhvillimet e deritanishme nuk i plotësojnë kriteret, si dhurimi i një pjese të tokës për hapësirë publike dhe se shumë prej tyre po ndërtohen pa ndonjë plan të qartë.
“Një projekt mund të thotë që 5% e tokës duhet të jetë publike, por nuk thotë saktësisht se ku do të jetë apo si do të duket,” thotë Musai. “Nuk ka transparencë. Ne i kemi bërë shumë pyetje bashkisë dhe qeverisë dhe ata ose nuk na përgjigjen ose nuk u përgjigjen pyetjeve tona.”
Sipas Baboçit, zhvilluesit inkurajohen të ndërtojnë objekte shumëkatëshe për të rritur densitetin. Në këmbim, ata duhet t’i japin qytetit një përqindje të caktuar të tokës përreth ndërtesës për ta përdorur si hapësirë publike. Sa më lart të ndërtojnë, aq më i madh është proporcioni që duhet t’i kthehet qytetit. Lejohet njëfarë fleksibiliteti me lartësinë, megjithëse Baboçi thotë se ata synojnë ngjashmëri në stil dhe skemë ngjyrash. Për t’i hapur rrugë këtij ndërtimi të ri, ndërtesat ekzistuese po prishen. Baboçi thotë se zhvilluesit e pronave zakonisht hyjnë në një marrëveshje me pronarët aktualë të tokave, të cilëve u jepet një përqindje e objektit të përfunduar. Bashkia mbledh gjithashtu një taksë 8% dhe Baboçi thotë se vendimi për të përqendruar zhvillimin në qendër ishte pjesërisht i motivuar financiarisht, pasi çmimet e pronave janë më të larta atje.
Duke pasur parasysh ekonominë e dobët të vendit, ka edhe shqetësime se nga vijnë paratë për këto zhvillime. Sipas një numri ekspertësh, vendi është bërë një vend i preferuar për kriminelët ndërkombëtarë për të pastruar paratë e tyre. Prokurorët antimafia në Itali zbuluan se sindikata e krimit Ndrangheta i kishte identifikuar ndërtimet e reja të Tiranës si një mundësi pastrimi. Task Forca e Veprimit Financiar (FAFT), një mbikëqyrës global i pastrimit të parave, e ka vendosur Shqipërinë në “listën gri”, që do të thotë se konsiderohet me rrezik të lartë për pastrim parash për shkak të dobësive në sistemet e saj dhe ka përcaktuar pasuritë e paluajtshme si një sektor me shqetësim të veçantë. Dhe Zyra e Drejtorisë së Përgjithshme të Parandalimit të Pastrimit të Parave në Shqipëri thotë se ka vëzhguar “investime të konsiderueshme në pasuri të paluajtshme me burim të panjohur fondesh”, të cilat i klasifikon si “të dyshimta”.Por Baboçi nuk beson se aktiviteti i paligjshëm është i përhapur.
“Për mendimin tim, kur ndërton, nuk është e lehtë të lash paratë”, thotë ai.
Kushdo mund të shkojë të kontrollojë dhe të shohë se çfarë keni investuar dhe sa keni deklaruar.
Shqipëria mori një angazhim politik për të forcuar sistemet e saj kundër pastrimit të pastrimit në shkurt 2020 dhe që atëherë ka ndërmarrë hapa, duke përfshirë një rritje të sanksioneve financiare.
Veliaj shton: “Ne kemi një agjenci pastrimi parash që kontrollon të gjitha financat. Gjithçka paguhet përmes bankës. Ndryshe nga administrata e mëparshme, ku njerëzit vinin me cash për të paguar taksat, tani bëhen tërësisht online. Lejet jepen. në internet.”
Pavarësisht nga burimi i parave, rritja e çmimeve të pasurive të paluajtshme po i bën banesat më pak të përballueshme. Çmimet e pronave në Tiranë u rritën me rreth 6% që nga viti 2020, ndërkohë që ekonomia e përgjithshme u tkurr pothuajse në të njëjtën masë për shkak të pandemisë.
Bashkia e Tiranës thotë se asnjë objekt i listuar si monument kulture nuk do të prishet dhe ka vënë në dukje faktin se Teatri Kombëtar nuk është renditur asnjëherë si i tillë. Por kjo nuk ka kuptim, sipas Paolo Vitti-t, një profesor i arkitekturës në Universitetin e Notre Dame dhe një anëtar bordi i Europa Nostra, një OJQ e trashëgimisë kulturore që foli kundër shkatërrimit të teatrit. Ai argumenton se e gjithë qendra e Tiranës duhet mbrojtur për shkak të historisë dhe rëndësisë së saj arkitekturore.
“Gjatë dhjetë viteve të fundit ka pasur një qëndrim shumë agresiv nga bashkia në përpjekje për të shitur idenë se modernitetit me shembjen e ndërtesave të vjetra dhe krijimi i arkitekturës spektakolare bashkëkohore,” thotë ai, duke shtuar se ndërtimet e reja nuk plotësojnë historinë.
Ai paralajmëron gjithashtu se ky lloj zhvillimi nga lart-poshtë, për të cilin ai argumenton se në thelb importon një qytet të ri me ndjenjë anonime në vend të një qyteti ekzistues, rrezikon të krijojë një mori problemesh mjedisore dhe sociale, duke përfshirë tjetërsimin dhe trazirat civile.
“Ndërtesat kanë kuptim vetëm nëse njerëzit u japin kuptim,” thotë ai. “Ato nuk ekzistojnë për vlerën e tyre objektive”.
Megjithëse pushtimi i teatrit ndihmoi në ndërtimin e një lëvizjeje të dukshme të shoqërisë civile, shumica e aktivistëve nuk besojnë se ajo është aq fortë sa për të ndaluar tjetërsimin e vazhdueshëm. Partia Socialiste në pushtet, e cila mori qeverinë në 2013, fitoi kohët e fundit një mandat të tretë, duke u dhënë atyre një 4-vjeçar të ri për të çuar përpara planet e tyre. “Ne kemi qenë në kërkim të drejtësisë dhe kemi bërë gjithçka që kemi në dorë si qytetarë”, thotë Musai.
“Ata duan të imponojnë vullnetin e tyre dhe publiku po përjashtohet nga vendimmarrja. Ligjet tona nuk mjaftojnë për të mbrojtur trashëgiminë tonë. Ajo po shkatërrohet dhe po zëvendësohet me një model të ri.”
Marrë nga Bloomberg CityLab, titulli i origjinalit: “Një qytet i dendur, por me çfarë kostoje?”.
Përkthyer nga Gijotina.com
Discussion about this post