Në një ditë të verës së hershme, 40 vjet më parë, përfaqësues qeveritarë nga Belgjika, Gjermania, Franca, Luksemburgu dhe Holanda u mblodhën në një varkë në një fshat të vogël luksemburgas.
Vendndodhja simbolike – në lumin Moselle në pikën trekëndore ku takohen Franca, Luksemburgu dhe Gjermania – ishte qyteti i Schengenit.
Pikërisht atje, më 14 qershor 1985, u nënshkrua Marrëveshja e Schengenit.
Marrëveshja synonte të eliminonte gradualisht kontrollet kufitare midis shteteve anëtare duke hapur rrugën për lëvizjen e lirë të njerëzve. Ajo u zbatua plotësisht në vitin 1995, duke krijuar një zonë udhëtimi pa pasaporta në pjesën më të madhe të Evropës.
Sot, zona e Shengenit përbëhet nga 29 vende: 25 vende të BE-së plus Islanda, Lihtenshtejni, Norvegjia dhe Zvicra. Irlanda dhe Qiproja janë të vetmet dy anëtarë të BE-së që nuk janë regjistruar. E para nuk është bashkuar pasi ka një zonë të përbashkët udhëtimi me Mbretërinë e Bashkuar dhe kjo do të krijonte probleme kufitare, ndërsa e dyta është aktualisht në proces për t’u bashkuar.
Edhe vende të tjera duan të bashkohen me këtë zonë.
Shqipëria, për shembull, ka një bashkëpunim pozitiv ekonomik, politik dhe të sigurisë në rritje me vendet e Schengenit, duke përfituar nga udhëtimi pa viza që nga viti 2010 dhe nga një mbështetje e fortë nga vendet e kësaj zone për aspiratat e saj të integrimit në BE dhe Schengen.
Shpesh i përshkruar si një gur themeli i integrimit evropian, Schengen vazhdon të gëzojë mbështetje të fortë publike. Në një sondazh të Eurobarometrit nga tetori 2024, 72 për qind e të anketuarve e identifikuan atë si një nga arritjet më të rëndësishme të BE-së. Edhe pse mesatarisht 21 për qind e njerëzve në të gjithë bllokun thonë se nuk janë në dijeni të gjithçkaje, në Spanjë ky numër më shumë se dyfishohet në 50 për qind.
Përfitimet ekonomike të Schengenit
Anëtarësimi i fundit i Rumanisë dhe Bullgarisë në janar 2025 nënvizon pse. Pas vitesh vonesash, të dy vendet më në fund u bashkuan, fillimisht nëpërmjet kufijve ajrorë dhe detarë në mars 2024, duke sjellë përfitime të dukshme ekonomike.
”Ky veprim ka rritur tërheqjen e Rumanisë për investitorët e huaj duke përshpejtuar lëvizjen e mallrave dhe shërbimeve”, sipas ministrit të Financave të Rumanisë, Tánczos Barna. Eliminimi i kontrolleve kufitare ka thjeshtuar logjistikën, ka shkurtuar kohën e pritjes dhe ka ulur kostot, duke e bërë Rumaninë më konkurruese në tregjet evropiane.
Në Bullgari, ish-kryeministri Nikolay Denkov e quajti këtë moment historik “suksesin më të madh të diplomacisë bullgare” që nga anëtarësimi në BE në vitin 2007.
Dimitar Dimitrov, Drejtor Ekzekutiv i Dhomës së Transportuesve Rrugorë Bullgarë, vuri në dukje se vonesat në kufi me Rumaninë i kishin kushtuar më parë sektorit rreth 300 milionë euro në vit, me një kohë mesatare pritjeje prej 10 deri në 15 orësh. Gjatë tre muajve të parë të vitit, trafiku midis Rumanisë dhe Bullgarisë u rrit ndjeshëm. Rreth 160 000 makina kaluan kufirin, krahasuar me 128,000 gjatë së njëjtës periudhë në vitin 2024, sipas Agjencisë Rumune të Administrimit të Rrugëve.
Dimitrov theksoi se anëtarësimi në Schengen rrit vlerën strategjike të Bullgarisë si një qendër transporti midis Turqisë dhe BE-së, por gjithashtu paralajmëroi se infrastruktura e vjetëruar mbetet një pengesë e madhe.
Është një histori e ngjashme në Kroaci, e cila u bashkua në janar 2023. Anëtarësimi në Schengen gëzon mbështetje pothuajse universale midis qytetarëve kroatë.
Heqja e kontrolleve të kufijve të brendshëm është jashtëzakonisht e rëndësishme për vendin si destinacion turistik, duke pasur parasysh se shumë turistë vijnë në Kroaci me makinë. Që nga anëtarësimi në zonën Schengen, radhët kilometra të gjata në pikat kufitare me Slloveninë dhe Hungarinë janë zhdukur gjatë muajve të verës, veçanërisht në fundjavë.
A po shkatërrohet zona Schengen?
Ndërsa ka shumë përfitime për zonën Schengen, ajo është përballur edhe me sfida, veçanërisht në dekadën e fundit.
Disa vende kanë rikthyer kontrollet e kufijve të brendshëm, zakonisht në një përpjekje për të frenuar migracionin dhe terrorizmin. Edhe pse kontrollet e përkohshme janë rikthyer në disa kufij Shengen, kjo nuk do të thotë ndalesa rutinë për çdo makinë, kështu që shumë udhëtarë përjetojnë pak ose aspak ndërprerje. Gjatë pandemisë Covid-19, shumë vende gjithashtu mbyllën kufijtë e tyre përkohësisht.
Në përgjigje të sulmeve terroriste të nëntorit 2015, Franca riktheu kontrollet në kufijtë e saj tokësorë, detarë dhe ajrorë me vendet e tjera në zonën Schengen. Ajo e ka rinovuar skemën çdo gjashtë muaj që atëherë, së fundmi për periudhën deri më 31 tetor 2025.
Në vitin 2015, Austria futi kontrolle të përkohshme kufitare me Slloveninë dhe Hungarinë në përgjigje të niveleve të larta të migracionit, por këto janë zgjatur vazhdimisht, duke shkaktuar sfida dhe vështirësi ekonomike për bizneset dhe udhëtarët ndërkufitarë.
Në tetor 2023, Sllovenia vendosi kontrolle në kufijtë e saj me Kroacinë, e cila ishte bashkuar me Schengen më pak se një vit më parë, dhe Hungarinë. Ky veprim erdhi pasi Italia rivendosi gjithashtu kontrollet kufitare me Slloveninë për shkak të përkeqësimit të kushteve në Lindjen e Mesme, rritjes së flukseve të migrantëve përgjatë rrugës ballkanike dhe shqetësimeve për sigurinë kombëtare. Këto kontrolle kufitare midis Sllovenisë, Kroacisë, Hungarisë dhe Italisë mbeten në fuqi.
Në Kroaci pati për një kohë të shkurtër një frikë se gjërat do të ktheheshin në mënyrat e vjetra kur Sllovenia vendosi të futte kontrolle të rastësishme menjëherë pasi Kroacia iu bashkua zonës Schengen. Megjithatë, kjo frikë doli të ishte e pabazuar, pasi nuk ka kontrolle sistematike për çdo pasagjer dhe çdo ndalesë automjeti, kështu që trafiku vazhdon të rrjedhë pak a shumë i papenguar.
BE thotë se kontrollet e përkohshme kufitare lejohen “në rast të një kërcënimi serioz për politikën publike ose sigurinë e brendshme”, por se ato duhet të zbatohen si masë e fundit, në situata të jashtëzakonshme.
Vendet mund të futin kontrollet nëse ofrojnë një justifikim të vlefshëm dhe ato mund të zgjaten çdo gjashtë muaj, zakonisht deri në dy vjet. Justifikimi më pas duhet të ndryshohet që kontrollet kufitare të mbeten në fuqi.
Aktualisht Sllovenia, Austria, Holanda, Danimarka, Franca, Norvegjia, Suedia, Gjermania, Bullgaria dhe Italia kanë rivendosur përkohësisht kontrollet kufitare deri në një farë mase.
Qeveria e re gjermane ka rritur patrullat kufitare që kur mori detyrën muajin e kaluar, duke shkaktuar zhgënjimin e disa vendeve fqinje.
“Ne duhet të shmangim krijimin e kufijve përsëri në mendjet e njerëzve. Schengen duhet të vazhdojë të jetojë”, tha Léon Gloden, ministër i Brendshëm i Luksemburgut, në një takim me homologun e tij gjerman në fund të majit.
Kryetarja e bashkisë së Strasburgut dhe homologu i saj përtej lumit Rain në Kehl në Gjermani janë ankuar për kontrollet e shtuara kufitare midis dy qyteteve në një letër proteste drejtuar kancelarit gjerman Friedrich Merz.
Kryetaret e bashkive thonë se kjo po dëmton jetën e përditshme dhe po bën që më pak blerës në Strasburg të vizitojnë Kehlin.
Gjatë 10 viteve të fundit, Gjermania gradualisht ka rivendosur kontrolle të përkohshme përgjatë të gjithë kufijve të saj tokësorë në një përpjekje për të zvogëluar migrimin e parregullt.
Por, qeveria e re që mori detyrën më 6 maj ka intensifikuar kontrollet, si dhe ka lejuar rojet kufitare të refuzojnë ata që kërkojnë azil.
Kryeministri polak Donald Tusk e ka kritikuar gjithashtu këtë veprim, veçanërisht pasi ka parë mijëra migrantë të kthehen përtej kufirit nga Gjermania. Ai kërcënoi të mërkurën se do të vendoste kontrolle të përkohshme kufitare me Gjermaninë, duke thënë se është “shumë e mundshme” që ato të vendosen këtë verë nëse presioni mbi ato rajone kufitare vazhdon.
Disa vende shmangin vendosjen e kontrolleve kufitare
Ndërsa rivendosja e përkohshme e kontrolleve kufitare në zonën Schengen ka qenë në rritje në dekadën e fundit, shumë vende kanë rezistuar.
Belgjika rrallë i ka shtrënguar rregullat kufitare. Në fakt, e bëri vetëm gjatë pandemisë Covid-19 në dimrin e vitit 2021. Kjo është domethënëse, duke marrë parasysh faktin se Belgjika, ashtu si fqinjët e saj, ka qenë nën shumë presion nga lëvizjet dytësore të migrantëve dhe incidentet e sigurisë, si sulmet terroriste të vitit 2016 në Bruksel.
Sa herë që Franca, Gjermania ose Holanda rivendosën kontrollet kufitare, Belgjika gjithmonë mbrojti çështjen e lëvizjes së lirë të mallrave dhe u përpoq të sigurohej që tregtia të mos ndërpritej shumë.
Portugalia është një histori e ngjashme ku përveç disa ngjarjeve të mëdha, si vizita e papës në Lisbonë në vitin 2010 dhe pandemia Covid-19, ajo nuk i ka rivendosur kontrollet kufitare. Opinioni publik portugez ka mbetur kryesisht mbështetës i anëtarësimit në Schengen, duke e parë atë si një simbol të integrimit evropian dhe lirisë së lëvizjes, megjithëse me një ndërgjegjësim në rritje për sfidat e sigurisë dhe kontrollit të migracionit që lidhen me të.
Qëndrimi në ndryshim i disa vendeve ndaj zonës Schengen është vënë re nga kuratori i një muzeu kushtuar kësaj, në qytetin e Luksemburgut ku filloi gjithçka.
Muzeu, tani i rinovuar, do të rihapet të shtunën si pjesë e festimeve në qytet për të shënuar 40-vjetorin.
”Shumë gjëra kanë ndryshuar që kur u hap për herë të parë në vitin 2010”, tha drejtoresha e muzeut, Martina Kneip.
“Në atë kohë, kufijtë e hapur festoheshin në fakt. Me Covid-19 dhe krizën e refugjatëve, alarmi i papritur ishte se Schengeni ka vdekur dhe askush nuk e do më”, thekson ajo.
Muzeu donte t’i përgjigjej këtij ndryshimi në perceptim dhe kjo është një nga arsyet pse u konceptua një rinovim.
”Në muze, të gjithë mund ta shohin vetë sa e vlefshme dhe kuptimplote është ideja e Schengenit”, tha Michel Gloden, kryetari i bashkisë së Schengenit.
“Ne kemi arritur të çmontojmë kufijtë midis vendeve dhe kufijtë në mendjet e njerëzve nuk duhet të lejohen kurrë të rishfaqen”, shtoi ai.
(
Discussion about this post